REISVERSLAG - Auteur: Romy Straetmans

Voorbije lente en zomer ging ik net geen vier maanden alleen op reis door Centraal-Azië. “Waar is dat? En is het daar niet gevaarlijk?”, moet ongeveer de meest voorkomende reactie zijn die ik kreeg toen ik mijn plannen deelde. In de meeste gevallen meteen vervolgd door nog twee vragen: “Waarom naar daar?” en “Wat is daar te zien?”. Deze vragen lijken me de perfecte start voor een artikel om alle misverstanden rond de regio de wereld uit te helpen, en misschien stiekem ook om anderen aan te moedigen in mijn voetstappen te treden. Ik verloor alvast een beetje mijn hart aan de ‘stan’-landen. 

Waar? en Waarom?

Centraal Azië ligt logischerwijs zo wat in het midden van Azië, grofweg het gebied tussen de Kaspische Zee, China en Rusland. Op het wereldwijde web bestaat er geen eensgezindheid over welke landen tot het gebied behoren, maar Oezbekistan, Turkmenistan, Kazachstan en Kirgizië en Tadzjikistan staan altijd wel in het lijstje. De regio staat bij sommigen beter bekend als de ‘stan’-landen; de vijf voormalige Sovjet-satellietstaten ten zuiden van Rusland. Dat laatste is meteen één van de redenen wat mijn fascinatie voor de regio verklaart. Heel de regio ligt letterlijk en figuurlijk op het kruispunt van de geschiedenis. Al duizenden jaren is het een plek van uitwisseling en conflict. Oost en West ontmoetten elkaar op de zijderoutes, en de regio werd achtereenvolgens overheerst door de Turken, Arabieren, Mongolen en de Russen. Hoewel de laatste overheersers van de regio eerst het Russisch Orthodox geloof introduceerden en ze na de overwinning van de Sovjets religie volledig probeerden te verbannen, is het hele gebied op dit moment overwegend Moslim. Ondanks of misschien net dankzij al deze invloeden van buitenaf spelen bovendien eeuwenoude tradities en levenswijzen nog een belangrijke rol in het dagelijkse leven. Het heeft niet veel meer uitleg nodig dat dit alles tot een interessante mengelmoes leidt.

Tijdens mijn reis besefte ik des te meer hoe weinig ik eigenlijk wist over deze landen. Ik heb altijd al graag naar bestemmingen gereisd, die tot mijn verbeelding spreken, net omdat ik er eigenlijk heel weinig over weet of omdat ik nog nooit naar een vergelijkbaar land ging. Bovendien heb ik al sinds mijn tienerjaren een fascinatie voor nomadische culturen en grote volksbewegingen, dus zijderoute-steden en yurts, die wou ik wel al lang van dichterbij zien. Mijn reis startte in april in Oezbekistan, omdat het daar simpelweg later in het jaar te warm is en het in de rest van de regio op dat moment te koud is en er vooral te veel sneeuw ligt. Tadzjikistan en Kirgizië prijken respectievelijk op de derde en vierde plaats van gemiddeld hoogste landen ter wereld. Zelfs in juni kunnen sommige bergpassen ontoegankelijk zijn door een dikke laag sneeuw, die nog niet is gesmolten. Na ongeveer een maand in Oezbekistan reisde ik via Zuid-Kazachstan richting Kirgizië. In Kazachstan bracht ik iets meer dan drie weken door om twee maanden in Kirgizië te spenderen. Ik geef de voorkeur aan veel tijd op dezelfde plek door te brengen om die volledig te doorgronden in plaats van alles een beetje geproefd te hebben.

Is het daar gevaarlijk?

Veel mensen denken nog steeds dat als vrouw alleen reizen sowieso gevaarlijk is. Ik ga ontken niet dat je meer op je hoede moet zijn, maar ik lieg niet als ik zeg dat ik me nog nooit zo veilig heb gevoeld alleen als vrouw op straat. Zelfs ‘s nachts na middernacht alleen over straat lopen in Bishkek of Almaty,of een taxi nemen is geen enkel probleem. Ik ben geen enkele keer lastig gevallen. Dit is deels het gevolg van het belang van traditionele waarden en rollen, waarin respect voor vrouwen belangrijk is. Diezelfde tradities zorgen er daarentegen voor dat de lokale vrouwen, zeker op het platteland, heel weinig vrijheid hebben in hoe ze hun leven inrichten. Uithuwelijken op heel jonge leeftijd is bijvoorbeeld in sommige rurale streken nog eerder de norm dan de uitzondering. Iets anders waar mensen vaak op doelen met deze vraag zijn de zogenaamde ‘tourist traps’. Buiten dat taxichauffeurs soms wat meer durven vragen dan de normale prijs of dat een georganiseerde daguitstap soms drie keer duurder is dan dat je er op jezelf heen zou gaan, heb ik er weinig last van gehad. Discussies met taxichauffeurs kon ik meestal omzeilen door gebruik te maken van de lokale Uber, Yandex; of beter gezegd: Yango, de versie die wel werkt op Europese telefoons. Kirgizië en Oezbekistan zijn zeker niet meer echt off the grid,  maar komen qua bezoekersaantallen nog lang niet in de buurt met landen als Marokko of Thailand. Georganiseerde misdaad of toeristen in de val lokken is pas interessant als er genoeg mogelijke slachtoffers zijn, wat nog even zal duren. Diefstal komt in elk land voor. Als je in Centraal-Azië je portefeuille vergeet, is de kans dat iemand achter je aan rent om hem terug te geven groter dan dat hij gestolen wordt.

In het algemeen was ik verbaasd over hoe extreem behulpzaam mensen zijn. Ondanks dat de meeste mensen geen of heel weinig Engels spreken, zullen ze toch hun uiterste best doen om je te helpen, zonder dat ze er iets voor terug verwachten. Gratis drinken en eten van onbekenden op de trein krijgen, is eerder een gewoonte dan een uitzondering. De nachttrein verandert bij etenstijd vaak in een gigantische picknick, waarbij iedereen eten uitwisselt met de buren. Zelfs een gratis maaltijd op restaurant of een overnachting komt af en toe voor. Als je een paar woorden Russisch kan, is dat vaak al genoeg om de volledige treinrit of de hele avond een gesprek aan te knopen. Mensen zijn fier op hun land en oprecht geïnteresseerd in Europa en België. Ze willen graag zo veel mogelijk weten over hun gasten en doen er alles voor om hen thuis te laten voelen. Een onbekende die je bij een avondwandeling door het dorp vraagt om een theetje te komen drinken bij hem thuis, is dan ook normaal en geen raar afleidingsmanoeuvre om je te beroven.

Wat is er te zien en te doen?

Het klinkt misschien cliché, maar de Stan-landen hebben echt voor iedereen iets te bieden. In elk land vind je een mix van cultuur en natuur, al zou ik Kirgizië wel vooral aanraden aan bergwandelaars, die niet te snel afgeschrikt zijn door een stevig aantal hoogtemeters en uitdagende tochten. De cultuurliefhebber zou ik eerder richting Oezbekistan sturen en om meer te leren over Sovjet- en koude oorlog geschiedenis moet je best in Kazachstan zijn.

NATUUR

Elk van de drie landen die ik bezocht heeft heel wat te bieden qua natuurpracht, de ene plek al iets toegankelijker dan de andere. Oezbekistan bestaat voor 80% uit (zand-)woestijn, die je kan ontdekken op de rug van een kameel of urenlang naar kan staren vanuit de trein. Daarnaast telt het land meerdere bergketens, die nog niet ontdekt zijn door het grote publiek. De meeste toeristen reizen in groep en richten zich vooral op de zijderoute steden, wat verklaart waarom alles daarbuiten vrij onontgonnen is en niet evident is om te geraken voor de solo reiziger.

Bijna elke bergketen in het land markeert de grens met een buurland, waardoor je ofwel een speciale toelating nodig hebt ofwel een militair je al van veraf gebaard dat je niet door mag. Gelukkig zijn de meeste militairen heel vriendelijk; samen thee drinken kan een optie zijn, al zullen ze je zeker niet doorlaten. Los daarvan is er geen enkele bergketen zonder eigen vervoer makkelijk te bereiken. Ik hou er wel van om af te wijken van de gebruikelijke toeristenroute, dus was ik blij om de eerste tien dagen van mijn reis te starten samen met een vriendin en een huurauto. Buiten dat de weg soms een zandweg bleek te zijn en een verdwenen brug, waardoor we met onze witte Chevrolet door de rivier moesten rijden, ging dat vrij vlot. Het hoogtepunt was een wandeling samen met de eigenaar van onze homestay in een klein dorpje in de buurt van de Omonquton vallei, inclusief picknick in een herdershutje en paddenstoelen rapen voor het avondeten. Niets is fijner dan een plek te leren kennen door de ogen van iemand die er al heel zijn leven woont. Kazachstan staat bekend om eindeloze grasvlaktes. Ik kan niet ontkennen dat die extreme leegte iets doet met een mens. Na een hele dag grasvlaktes staren vanuit de trein, was ik toch blij om terug bergen in het vizier te krijgen.

Het zuidoosten is vrij bergachtig met pieken tot meer dan 5000m en een aantal heel unieke plekken, die gelukkig iets beter bereikbaar zijn dan het natuurschoon in Oezbekistan. Om de iets verder gebieden te bezoeken, zoals de Charyn Canyon en het Kaindy meer, kan je mits een beetje moeite makkelijk betaalbare georganiseerde groepsuitstappen vinden, gericht op locals. Je zal er niet alleen zijn, maar een weekendtrip met locals is sowieso een ervaring op zich. Vanuit Almaty sta je bovendien na een busrit van op en al 20 min in de bergen. Een droom voor een bergwandelende stadsmens, zoals ik. Er zijn zelfs aangeduide wandelingen en een reuzenschommel op 2000m. Enige minpunt was dat ik de hoeveelheid sneeuw die er nog zou liggen midden mei lichtjes had onderschat. Pas na het huren van stijgijzers raakte ik samen met mijn nieuwe vrienden uit de hostel aan de top. Vast zitten en uitschuiven in de sneeuw zorgde gelukkig wel voor een hele reeks memorabele foto’s. Van de drie landen die ik bezocht, is Kirgizië ongetwijfeld het paradijs voor de bergwandelaar. Wie niet wil sleuren aan een tent kan niet terecht in berghutten, maar wel in yurts. Boeren trekken in de zomer met hun vee de bergen in en zetten vaak een extra yurt voor toeristen om zo iets extra te verdienen. In sommige streken zijn er yurtenkampen speciaal voor toeristen, maar daar miste ik dan vaak wat authenticiteit. Ik spendeerde twee maanden in het land en heb nog altijd een lijst van trektochten, waarvoor ik nog eens minstens even veel tijd zou moeten hebben om ze allemaal te doen. De meeste toeristen focussen zich op het oosten van het land. Ik ontdekte die kant van het land, eerst een weekje samen met mijn vader toen ik net in Kirgizië aankwam en dan een maand later samen met twee vriendinnen die mij vergezelden op de laatste weken van mijn reis. Het leek me eerst stom om dezelfde plek twee keer te bezoeken, maar het landschap verandert zo snel met de seizoenen dat ik het achteraf zelfs een meerwaarde vond.In vergelijking met Kazachstan is Kirgizië minuscuul, maar het bergachtige landschap zorgt ervoor dat veel gebieden niet of heel slecht met elkaar verbonden zijn. Verplaatsingen zijn tijdrovend en niet altijd makkelijk te organiseren. Ik had veel tijd, dus ik ben een beetje overal wat geweest. Een favoriete plek kiezen, is heel moeilijk, om niet te zeggen onmogelijk. Al waren Kel Suu, een bergmeer op 3600m hoogte, en de 7-daagse trektocht in de Alay mountains met bergpassen boven de 4000m, ongetwijfeld magische plekken, die niet te vergelijken zijn met iets wat ik ooit eerder zag. Hoewel ik in de Alpen met weinig zorgen alleen de bergen in trek, zag ik dat niet meteen zitten in Kirgizië. Vaak kom je heel de dag niemand tegen, en is er geen bereik. Moest dat er wel zijn, zoiets als bergredding bestaat niet. Gelukkig had ik onderweg al wat mensen leren kennen en lukte het om terug af te spreken om samen op trektocht te gaan met de tent op afgelegen plekken, als Sary Chelek en Arslanbob. De tocht in de Alay mountains was net iets te complex om zonder gids te ondernemen, dus had ik niet veel andere keuze dan me in te schrijven voor een groepstocht. Ik ben niet echt een groepsreiziger, dus ik had lichte stress voor vertrek. De groepssfeer zat echter meteen goed, zelfs toen iedereen een voedselvergiftiging bleek te hebben, bleef de moraal al bij al vrij hoog.

CULTUUR

Met Samarkand, Buchara en Khiva is Oezbekistan the place to be. Al spreekt de karavanserai in Tash Rabat in Kirgizië wel tot de verbeelding door zijn unieke locatie op 3000m hoogte verstopt tussen de bergen. Van alle zijderoute steden was Samarkand mijn persoonlijke favoriet. Het is de grootste stad, waar je naast archeologische sites bezoeken, op ontdekking kan gaan in de stad. De sites zelf spraken mij in Buchara net iets meer aan, omdat ze minder strak gerestaureerd zijn en daardoor authentieker aanvoelen. In elke stad zijn er kleine en grote musea met elk een specifiek thema. Hoewel de kwaliteit vaak wat twijfelachtig is, van charmant tot lachwekkend, heb ik op die manier heel veel bijgeleerd over het land. Wat minder bekend is, zijn nog de oudere sites en burchten midden in de woestijn, die minstens even indrukwekkend zijn. Cultuur is natuurlijk meer dan historische sites bezoeken. Ik had nooit gedacht dat ik zo veel tijd zou doorbrengen in Almaty en Bishkek. Almaty is de voormalige hoofdstad van Kazachstan en telt meer dan 2 miljoen inwoners. Het is een Sovjet-stad gebouwd volgens een dambordplan met de herkenbare appartementsgebouwen, veel parken, en brede straten met meerdere rijstroken, afgelijnd met bomen. Het is een stad in volle ontwikkeling met steeds meer Westerse invloeden met hippe bars en winkels en een levendige kunst en underground scene, aangevuurd door een jonge generatie die wil breken met tradities. Ik bleef er 2 weken, en hoe langer ik er bleef, hoe meer lagen ik ontdekte. Hetzelfde geldt voor Bishkek, al is Bishkek iets kleiner, minder rijk en zijn de veranderingen nog zeer pril. De stad is iets ruiger, en de traditionele winkels en bazaars hebben duidelijk nog een centraalere plaats in het dagelijkse leven. Tenslotte is een reis naar een gebied, waar het dagelijkse leven zo ver afstaat van wat je kent, sowieso een culturele ervaring. Het zijn niet de plekken die een reis maken, maar vooral de mensen. De ongelofelijke hartelijkheid van de plekken waar ik heb geslapen, maar ook alle mensen die me aanspraken om hun Engels te oefenen, samen op de foto te staan of om kumis te proeven (zure paardenmelk die licht alcoholisch is door het fermentatieproces); dat zijn de momenten die ik me jaren later nog zal herinneren. Solo reizen betekent allesbehalve alleen reizen, zeker in de Stan-landen. 

Praktisch

Voor meer foto’s en meer details over mijn route, kan je terecht op mijn Instagram en Polarsteps. Aangezien internet niet overal even goed werkt, is een papieren reisgids zeker een meerwaarde. Ik gebruikte de Bradt guides van Kirgizië en Oezbekistan. Er bestaat ook een gids over Centraal-Azië van Lonely Planet uit, die dateert uit 2018. Aangezien die alle landen bundelt, is de info vaak vrij oppervlakkig en vaak verouderd. Daarom geef ik de voorkeur aan Bradt, al zijn ze helaas eveneens allesbehalve up to date. Voor up to date info kan je online terecht op Journal of Nomads, jawel een Belgische blog met een enorme schat aan informatie en goed advies, die voor mij de basis werd van mijn reis en ik iedereen zou aanraden. Daarnaast is Caravanistan de online referentie voor de regio, inclusief Forum voor prangende praktische vragen over wegconditie en grensovergangen.